Το Παλατάκι αποτελεί τοπόσημο του δήμου Χαϊδαρίου που δεσπόζει επί της Λεωφόρου Αθηνών, στη συμβολή της με την Στρατάρχου Καραϊσκάκη και η παράδοση το έχει συνδέσει με την Δούκισσα της Πλακεντίας και τον βασιλιά Όθωνα.
Το Παλατάκι κατασκευάστηκε κατά τις πρώτες μετεπαναστατικές δεκαετίες και αποτελεί τυπικό δείγμα αρχιτεκτονικής ρομαντικού ιστορισμού με νεογοτθικά στοιχεία. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η μορφή φρουρίου με επάλξεις, γωνιακούς πύργους και στενά παράθυρα.
Ο πύργος αποτελείται από δύο ορόφους, οι οποίοι αποτελούνται από περίτεχνα διακοσμημένα δωμάτια, οροφογραφίες με επιβλητικά έπιπλα, δώμα και ημιυπόγειο, όπου κάποτε βρίσκονταν τα μαγειρεία και οι βοηθητικοί χώροι.
Στη θέση αυτών σήμερα είναι η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χαϊδαρίου. Ο μικρός αριθμός των αιθουσών υποδεικνύει ότι το κτίριο χρησιμοποιούνταν ως εξοχική κατοικία, υπόθεση που ενισχύεται και από τη σχετικά μεγάλη απόσταση που χωρίζει το Παλατάκι από το κέντρο των Αθηνών.
Στον προαύλιο χώρο του βρίσκονταν ένας ξενώνας, στάβλοι, ελαιοτριβείο και όλα περιβάλλονταν από ανθώνες, ελαιώνες και φοίνικες, συνολικής έκτασης 30 στρεμμάτων. Σήμερα διασώζονται ο ξενώνας, που είναι το επονομαζόμενο Κτίριο Νικολάου Γύζη και οι στάβλοι,όπου στεγάζεται το αναψυκτήριο «Το Ιστορικό».
Οι εκδοχές για την ανοικοδόμηση του Πύργου
Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την ανοικοδόμηση του Πύργου.Μία εκδοχή αποδίδει τον σχεδιασμό και την ανοικοδόμησή του στον Γάλλο αρχιτέκτονα Φρανσουά Μπουλανζέ (François Boulanger), του οποίου τα κτίρια παρουσιάζουν αρκετές ομοιότητες με το Παλατάκι. Η Βασίλισσα Αμαλία φέρεται να ζήτησε από τον αρχιτέκτονα να ακολουθήσει ως πρότυπο το Ανάκτορο Hohenschwangau του Μαξιμιλιανού διαδόχου της Βαυαρίας, αδελφού του Όθωνα. Ο Πύργος Βασιλίσσης εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 1854.
Μια δεύτερη εκδοχή θέλει ως δημιουργό του τον αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Σταμάτιο Κλεάνθη, κατά παραγγελία της Sophie de Marbois, γνωστής και ως Δούκισσα της Πλακεντίας. Μάλιστα, η Δούκισσα φαίνεται πώς χρησιμοποιούσε το Παλατάκι για τις μυστικές συναντήσεις της με τον λήσταρχο Νταβέλη, σύμφωνα με θρύλο της εποχής.
Η πιο εμπεριστατωμένη εκδοχή αναφέρει ότι ο αρχικός ιδιοκτήτης του Πύργου ήταν ο Χαϊντάρ Πασά, από τον οποίο πήρε το όνομά του τόσο το κτήμα όσο και η ευρύτερη περιοχή. Βάσει της μαρτυρίας του αγωνιστή Χρήστου Βυζάντιου, στην περιοχή υπήρχε κήπος με πύργο στο εσωτερικό του.
Βέβαια, ο πύργος αυτός δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί με το Παλατάκι, καθώς η αρχιτεκτονική δομή του δευτέρου ανήκει σε μεταγενέστερο του 1830 ρεύμα. Ο ρομαντικός αρχιτεκτονικός ρυθμός έγινε αρκετά δημοφιλής τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση. Πιθανώς, ο προαναφερόμενος πύργος, που υπήρχε στο Χαϊδάρι το 1826, κατεδαφίστηκε, για να οικοδομηθεί το Παλατάκι.
Με φιρμάνι, το οίκημα αγοράστηκε από τον Παναγιώτη και την Άννα Λαζαρή και στη συνέχεια πέρασε στην ιδιοκτησία του Νικόλαου Νάζου, μετά το γάμο του με την κόρη τους Πηνελόπη και παρέμεινε στην κατοχή της οικογένειας μέχρι το 1895, οπότε και κατασχέθηκε. Ο Νικόλαος Νάζος, μετέτρεψε το Παλατάκι σε καλλιτεχνικό κέντρο, όπου σύχναζαν οι μεγάλοι Έλληνες ζωγράφοι Νικηφόρος Λύτρας και Νικόλαος Γύζης. Αδιάψευστα ίχνη της παρουσίας τους εκεί αποτελούν οι τοιχογραφίες «Οι τέσσερις εποχές» του Νικόλαου Γύζη στον ξενώνα, καθώς και τοιχογραφίες του Λύτρα στον μικρό ναό του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος βρισκόταν εντός των ορίων του αγροκτήματος.
Με τον πλειστηριασμό περιήλθε στην κατοχή του Νικολάου Θων, επιμελητή των ανακτόρων επί Γεωργίου Α΄. Μάλιστα, η μαρμάρινη στήλη του Κάρολου Φαβιέρου που βρίσκεται μπροστά στην είσοδο του Πύργου, είναι μία πρωτοβουλία του Θων. Στις αρχές του 20ού αιώνα το Παλατάκι πέρασε στην ιδιοκτησία του εφοπλιστή Αντωνίου Παληού, ο οποίος την ανακαίνισε ριζικά. Στα πλαίσια αυτής της ανακαίνισης αξιολογείται ότι έγιναν και οι οροφογραφίες των αιθουσών, όπως και η επιγραφή «Κρείσσον Φθόνος Οικτιρμού» (Καλύτερα να σε ζηλεύουν παρά να σε λυπούνται) επάνω από το τζάκι της κεντρικής αίθουσας του πρώτου ορόφου.
Κάποιες πηγές, ακόμη, θέλουν ως ιδιοκτήτη του Πύργου στα τέλη του 19ου μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα τον μεγαλοκτηματία Γεώργιο Παχύ. Ο γάμος του με την Αιμιλία Σκουζέ, είχε σαν αποτέλεσμα να ανήκει στη δικαιοδοσία του ζεύγους πλέον, μία μεγάλη έκταση γης από τον Άγιο Αντώνιο Αμφιάλης έως τη σημερινή Λεωφόρο Αθηνών, στο ύψος όπου βρίσκεται το Παλατάκι.
Κατά την περίοδο 1957-1971 στο Παλατάκι στεγάστηκε η ψυχιατρική κλινική «Άγιος Ιωάννης». Εκείνη την περίοδο προκλήθηκαν σοβαρότατες ζημιές στο εσωτερικό του κτίσματος.
Το 1979 το Παλατάκι και ο περιβάλλων χώρος κηρύχθηκε διατηρητέος ιστορικός τόπος, με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού. Το 1985 περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου Χαϊδαρίου.
Από το 1987 έγιναν εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του κτιρίου στην αρχική του μορφή από τον δήμο Χαϊδαρίου και το υπουργείο Πολιτισμού, με υπουργό τότε τη Μελίνα Μερκούρη και ολοκληρώθηκαν το 1993, ενώ και η επίπλωση του έγινε με έπιπλα τεχνοτροπίας του τέλους του 19ου – αρχών του 20ου αιώνα.
Σήμερα, στον Πύργο Παλατάκι στεγάζεται το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Χαϊδαρίου. Στον περιβάλλοντα χώρο λαμβάνουν χώρα πολλές εκδηλώσεις από την πλούσια πολιτιστική δράση του δήμου.
To άρθρο Παλατάκι Χαϊδαρίου: Η άγνωστη ιστορία του πύργου και η σχέση με τη Δούκισσα της Πλακεντίας και τον Όθωνα δημοσιεύτηκε στο NewsIT .
